لجستیک ناب (Lean Logistics) یکی از مفاهیم مرتبط با صنعت لجستیک است. این مفهوم، رویکردی در مدیریت زنجیره تأمین و حمل‌ونقل است که با تمرکز بر کاهش ضایعات، بهینه‌سازی فرایندها و افزایش بهره‌وری، به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا هزینه‌های اضافی خود را کاهش دهند و ارزش بیشتری را برای مشتریانشان ایجاد کنند. در این مقاله می‌خواهیم به شما بگوییم که لجستیک ناب چیست؟ و چه کاربردهایی دارد.
این مفهوم از تفکر ناب (Lean Thinking)، که ابتدا در تولید ناب (Lean Manufacturing) مطرح شد، الهام گرفته است و در بخش‌های مختلف زنجیره تأمین مانند حمل‌ونقل، انبارداری و توزیع به‌کارمی‌رود.
لجستیک ناب از چه اجزایی تشکیل شده است؟
لجستیک ناب بر پنج اصل کلیدی استوار است. شناسایی ارزش کالا یا خدمات، کاهش فرایندهای غیرضروری، بهینه‌سازی جریان حمل‌ونقل، تولید و توزیع طبق نیاز مشتریان و ایجاد فرهنگ سازمانی موثر برای بهبود فرایندهای لجستیکی، از اجزای شاخص لجستیک ناب به حساب می‌آیند.
شناسایی ارزش (Value Identification) از آن جهت در لجستیک ناب اهمیت دارد که نیازهای مشتری و ارزش واقعی کالا یا خدمات، شناسایی می‌شود. رکن بعدی در این رویکرد لجستیکی، حذف ضایعات (Waste Elimination) است تا با کاهش فرایندهای غیرضروری مانند تاخیرهای غیرمنطقی، نگهداری طولانی‌مدت محصولات در انبارها و جابه‌جایی‌های بی‌مورد، در هزینهها صرفه‌جویی شود.
بهینه‌سازی جریان (Flow Optimization) با ایجاد یک جریان پیوسته و کارآمد در حمل‌ونقل و زنجیره تأمین، سیستم لجستیک را بهبود می‌بخشد. سیستم کششی (Pull System) نیز با تولید و توزیع کالا بر اساس تقاضای واقعی مشتری، نه پیش‌بینی‌های غیرواقعی، به بهینه‌سازی فرایندها و مدیریت زنجیره تامین کمک می‌کند. آخرین رکن اصلی لجستیک ناب، بهبود مستمر (Continuous Improvement – Kaizen) است که با استفاده از آن، فرهنگی ایجاد می‌شود که در آن تمام کارکنان به دنبال بهبود فرایندها و کاهش هدررفت‌ها هستند.
انواع هدررفت در لجستیک ناب
طبق اصول تولید ناب، هفت نوع کار بی‌فایده (Muda) در لجستیک وجود دارد که باید آن‌ها را حذف کرد یا کاهش داد. در ادامه با این اقدامات که باعث هدررفت در صنعت لجستیک می‌شوند، آشنا می‌شوید.
حمل‌ونقل غیرضروری (Unnecessary Transportation)
یکی از مواردی که در لجستیک ناب اهمیت دارد، میزان حمل‌ونقل است. جابه‌جایی بیش از حد کالاها بدون ارزش افزوده، مانند مسیرهای حمل‌ونقل طولانی و ناکارآمد، به کالا آسیب می‌زند و فرایندها را پیچیده می‌کند.
موجودی اضافی (Excess Inventory)
ذخیره بیش از حد کالاها در انبار، یکی دیگر از موضوعات مورد بررسی در لجستیک ناب به حساب می‌آید. ذهیره بیش از حد کالاها در انبار، باعث افزایش هزینه‌های انبارداری می‌شود.
حرکات اضافی (Excess Motion)
فعالیت‌های غیرضروری مانند جابه‌جایی کالاها در انبار با دست، یکی دیگر از موضوعات مورد بررسی در تولید و لجستیک ناب است.
انتظار (Waiting)
تأخیر در فرایندهای حمل‌ونقل یا تحویل کالا، یکی دیگر از مسائل بیهوده است که وقت و هزینه را هدر می‌دهد.
فرایندهای غیرضروری (Overprocessing)
انجام فعالیت‌هایی که به کالا یا خدمات، ارزشی را اضافه نمی‌کنند، از دیگر مواردی است که به آن ضایعات یا هدر رفت نیز می‌گویند.
تولید بیش از حد (Overproduction)
تولید کالاها، بیشتر از میزان تقاضای بازار، یکی از کارهایی است که بسیاری از صاحبان کسب‌وکار درگیر آن هستند در حالی که تولید بیش از اندازه کالاها، باعث افزایش موجودی و هدررفت کالاها می‌شود.
نقایص (Defects)
مشکل کالاهای معیوب یا سفارشات اشتباه که نیاز به بازگشت و اصلاح دارند، باید در مدت کوتاهی برطرف شود. این در حالی است که برخی از تولیدکنندگان محصولات خرده‌فروشی، بیش از حد کالا تولید و انبار می‌کنند. کالاهای معیوب در چنین شرایطی در انبارها می‌ماند و زمان زیادی طول می‌کشد تا نقص آن‌ها دیده و برطرف شود.
مزایای لجستیک ناب
کاهش هزینهها: لجستیک ناب در هزینه‌های حمل‌ونقل، انبارداری و نیروی انسانی صرفه‌جویی می‌کند.
افزایش سرعت و کارایی: بهینه‌سازی فرایندهای لجستیکی باعث تحویل سریع‌تر سفارشات می‌شود.
بهبود رضایت مشتری: تحویل به‌موقع، کیفیت بالاتر و کاهش خطاها باعث افزایش رضایت مشتریان می‌شود.
کاهش اثرات زیست‌محیطی: حمل‌ونقل بهینه و کاهش ضایعات، مصرف انرژی و آلودگی محیط‌زیست را کاهش می‌دهد.
بهبود مدیریت موجودی: استفاده از سیستم‌های کششی باعث جلوگیری از انباشت موجودی و هدررفت کالا می‌شود.
کدام شرکت‌های جهان از لجستیک ناب استفاده می‌کنند؟
آمازون، با استفاده از الگوریتم‌های هوشمند مسیر‌یابی و انبارداری خودکار، مسیرهای بهینه را برای تحویل کالاها انتخاب می‌کند. این کار، باعث کاهش زمان و هزینه‌های حمل‌ونقل و افزایش سرعت تحویل به مشتریان شده است.
شرکت خودروسازی تویوتا، از سیستم تولید به‌موقع یا Just-in-Time برای کاهش موجودی اضافی و تحویل قطعات دقیقاً در زمان موردنیاز استفاده می‌کند. بهره‌گیری از سیستم JIT، باعث کاهش هزینه‌های انبارداری و افزایش بهره‌وری شده است.
والمارت، برای کاهش ضایعات در زنجیره تأمین خود، از تکنولوژی RFID و بارکد برای ردیابی دقیق کالاها استفاده می‌کند. این فناوری‌ها کاهش خطاها، بهبود موجودی و جلوگیری از هدررفت را به همراه دارند.
تسلا، با استفاده از ربات‌های خودکار در انبارهای خود، فرایند انبارداری را سریع‌تر و کم‌هزینه‌تر کرده است. بهینه‌سازی انبارداری در شرکت تسلا، سبب کاهش حرکات غیرضروری و افزایش دقت در پردازش سفارشات شده است.
چالش‌های پیاده‌سازی لجستیک ناب در شرکت‌های خرده‌فروشی
لجستیک ناب هم مانند هر رویکرد دیگری، علاوه بر مزایای منحصربه‌فردی که دارد با چالش‌های خاص خود مواجه است. نیاز به تغییرات فرهنگی، یکی از چالش‌های اصلی لجستیک ناب است زیرا همه کارکنان باید برای حذف ضایعات یا به‌عبارت بهتر عوامل هدر رفت زمان و هزینهها و بهینه‌سازی فرایندها متعهد باشند.
هزینه پیاده‌سازی لجستیک ناب، برای برخی از شرکت‌های خرده‌فروشی و لجستیکی سرسام آور است. این شرکت‌ها گاهی از فناوری‌های پیشرفته‌ای مثل RFID و انبارداری خودکار برای بهینه‌سازی فرایندهایشان استفاده می‌کنند که این موضوع در ابتدا برای شرکت‌ها هزینه‌بر است.
نیاز به هماهنگی بالا در زنجیره تأمین، از دیگر چالش‌های پیاده‌سازی لجستیک ناب به حساب می‌آید. تأمین‌کنندگان، توزیع‌کنندگان و فروشندگان باید هماهنگ کار کنند تا لجستیک ناب موفق شود. شاید بتوان بزرگترین چالش در پیاده‌سازی لجستیک را ریسک‌های مرتبط با کمبود موجودی دانست زیرا اگر میزان تقاضای مشتریان به‌درستی پیش‌بینی نشود، ممکن است کالاها به‌موقع تأمین نشوند و به دست متقاضیانش نرسید.
سخن پایانی
لجستیک ناب یک استراتژی قوی برای کاهش هزینهها، افزایش بهره‌وری و بهبود رضایت مشتریان است. شرکت‌هایی که از این رویکرد بهره می‌گیرند، می‌توانند بهترین استفاده را از منابع در اختیارشان داشته باشند. همچنین، فرایندهای حمل‌ونقل و توزیع را بهینه کنند و میزان رقابت‌پذیری خود را در بازار افزایش دهند.
