داده‌ها یکی از ارزشمندترین دارایی‌های سازمان‌ها و صنایع مختلف هستند. مدیریت صحیح داده‌ها می‌تواند موتور محرکی برای افزایش بهره‌وری، کاهش هزینه‌ها و توسعه نوآوری‌‌ها باشد. با این حال، در ایران و به‌ویژه در صنعت لجستیک، چالش‌های متعددی در زمینه مدیریت داده‌ها وجود دارد. این چالش‌ها به دلیل نبود زیرساخت‌های مناسب، ضعف قوانین و فرهنگ همکاری میان بازیگران این صنعت ایجاد شده‌اند. امین خاقانی، تحلیلگر حوزه داده‌ها در این یادداشت به بررسی وضعیت مدیریت داده‌ها در صنعت لجستیک ایران پرداخته است.
سازمان‌ها و شرکت‌ها معمولاً اطلاعات خود را به‌صورت مستقل نگهداری می‌کنند و به دلیل نگرانی از امنیت و سوءاستفاده، تمایلی به اشتراک‌گذاری آن با سایرین ندارند. این رویکرد جزیره‌ای مانعی جدی برای کارایی و شفافیت در زنجیره تأمین ایجاد کرده و پیامدهایی مانند افزایش هزینه‌ها، کاهش سرعت عملیات و افت کیفیت خدمات را به همراه داشته است. اهمیت این موضوع در شرایطی که اقتصاد ایران با فشارهای داخلی و خارجی مواجه است، دوچندان می‌شود. از یک سو، نیاز به کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری در مواجهه با تحریم‌ها به‌وضوح احساس می‌شود و از سوی دیگر، انتظارات مصرف‌کنندگان برای دریافت خدمات بهتر و سریع‌تر روبه‌افزایش است.
نبود هماهنگی؛ مانعی بر سر راه کارایی زنجیره تأمین
صنعت لجستیک در ایران با چالش‌های عمیقی در حوزه مدیریت داده‌ها روبه‌رو است. بسیاری از سازمان‌ها و شرکت‌ها به دلیل نبود اعتماد متقابل، ضعف زیرساخت‌های فنی و عدم هماهنگی میان بازیگران این صنعت، اطلاعات خود را به‌صورت جزیره‌ای مدیریت می‌کنند. نتیجه این رویکرد، افزایش گلوگاه‌های متعدد در زنجیره تأمین است که به اتلاف منابع و افزایش هزینه‌ها منجر شده است.
یکی از ملموس‌ترین مشکلات، نبود ارتباط میان بخش‌های مختلف زنجیره تأمین است. شرکت‌های حمل‌ونقل و انبارداری اغلب اطلاعات کافی درباره ظرفیت‌های یکدیگر ندارند. این عدم هماهنگی باعث به‌هم‌ریختگی‌هایی در برنامه‌ریزی برای حمل‌ونقل یا ذخیره‌سازی کالا می‌شود و در نتیجه‌ی این ناهماهنگی‌ها، زمان و هزینه‌های بسیاری هدر می‌رود. در صنایع حساسی مانند مواد غذایی یا داروسازی، این مشکل می‌تواند پیامدهای جدی‌تری را به همراه داشته باشد. فقدان اطلاعات دقیق درباره زمان‌بندی حمل‌ونقل یا شرایط نگهداری کالاها، منجر به افزایش ضایعات و کاهش کیفیت خدمات می‌شود.
نبود قوانین شفاف و سازوکارهای مناسب برای تبادل امن داده‌ها، نگرانی سازمان‌ها از احتمال سوءاستفاده یا افشای اطلاعات حساس را تقویت کرده است. این عوامل در کنار استفاده از سیستم‌های اطلاعاتی قدیمی، مانعی جدی بر سر راه پیشرفت صنعت لجستیک ایران ایجاد کرده است.
اشتراک‌گذاری داده‌ها؛ راه‌حلی برای شفافیت و بهره‌وری بیشتر
اشتراک‌گذاری داده‌ها می‌تواند به‌عنوان راه‌حلی کلیدی برای غلبه بر مشکلات فعلی صنعت لجستیک ایران مطرح شود. در وضعیت مطلوب، سیستم‌های اطلاعاتی یکپارچه‌ای وجود دارند که به همه بازیگران زنجیره تأمین اجازه می‌دهند اطلاعات لازم را با یکدیگر مبادله کنند. این شفافیت در داده‌ها، امکان برنامه‌ریزی دقیق‌تر، کاهش هزینه‌ها و افزایش بهره‌وری را فراهم می‌کند.
یکی از نتایج مهم شفافیت در داده‌ها، بهبود هماهنگی در زنجیره تأمین است. به‌عنوان‌مثال، شرکت‌های حمل‌ونقل با دسترسی به اطلاعات لحظه‌ای درباره وضعیت انبارها و تقاضای بازار، می‌توانند عملیات خود را بهینه کنند. اشتراک‌گذاری داده‌ها همچنین بستر مناسبی را برای توسعه فناوری‌های پیشرفته مانند هوش مصنوعی و یادگیری ماشین فراهم می‌کند. این فناوری‌ها با تحلیل داده‌های متنوع می‌توانند مدل‌های پیش‌بینی دقیق‌تری را ارائه دهند و به بهبود فرایندهای لجستیکی کمک کنند.
وضعیت مطلوب در زمینه اشتراک‌گذاری و شفافیت داده‌ها، منجر به افزایش رقابت‌پذیری شرکت‌های ایرانی در بازارهای منطقه‌ای و جهانی می‌شود. با گسترش سریع لجستیک دیجیتال، استفاده کسب‌وکارها از داده‌ها به‌عنوان یک منبع استراتژیک، مزیتی رقابتی برای آن‌ها خواهد بود.
زیرساخت‌ها و قوانین؛ پایه‌های تحول در مدیریت داده‌ها
برای رسیدن به وضعیت مطلوب در حوزه مدیریت داده‌ها، اقدامات موثر در سه حوزه زیرساخت، قوانین و فرهنگ‌سازمانی ضروری است. در حوزه زیرساخت، طراحی و توسعه پلتفرم‌های ملی برای اشتراک‌گذاری داده‌ها باید در اولویت قرار گیرد. این پلتفرم‌ها باید از امنیت بالایی برخوردار شوند و امکان دسترسی آسان و مطمئن را برای همه بازیگران صنعت فراهم کنند. همچنین، سازگاری با استانداردهای بین‌المللی در زمینه مدیریت داده‌ها برای فعالیت شرکت‌ها در سطح جهانی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.
در حوزه قوانین، دولت باید چارچوب‌های حقوقی شفافی برای حفاظت از داده‌ها و تنظیم تبادل اطلاعات تدوین کند. این قوانین باید شامل جزئیات دقیقی درباره نحوه استفاده از داده‌ها، مسئولیت‌ها و ضمانت‌های اجرایی باشد تا اطمینان خاطر شرکت‌ها از امنیت اطلاعاتشان فراهم شود.
در نهایت، ایجاد فرهنگ اعتماد و همکاری میان بازیگران صنعت لجستیک اهمیت بالایی دارد. آموزش و اطلاع‌رسانی درباره مزایای اشتراک‌گذاری داده‌ها می‌تواند نگرانی‌ها و مقاومت‌های موجود را کاهش داده و همکاری میان سازمان‌ها را تسهیل کند.
افزایش بهره‌وری صنعت لجستیک با داده‌محوری
اشتراک‌گذاری داده‌ها نه‌تنها یک راه‌حل برای مشکلات فعلی صنعت لجستیک ایران است، بلکه به‌عنوان ابزاری استراتژیک برای تضمین آینده این صنعت مطرح می‌شود. ایجاد زیرساخت‌های مناسب، تدوین قوانین حمایتی و تقویت همکاری‌های بین سازمانی می‌تواند به بهره‌وری بالاتر، کاهش هزینه‌ها و ارتقای رقابت‌پذیری منجر شود. ایران با حرکت به سمت یکپارچگی اطلاعاتی، جایگاه خود را در زنجیره تأمین منطقه‌ای و جهانی بهبود خواهد داد و از فرصت‌های نوینی که در دنیای دیجیتال ایجاد می‌شود، بهره‌برداری خواهد کرد.
